opis książki
Vademecum Matura - biologia Wydawnictwa GREG to książka zawierająca całość materiału potrzebnego do przygotowań do matury w jej aktualnie obowiązującej formule. Jest zgodna z obowiązującą podstawą programową (matura 2022), uwzględnia też treści z klasy I, które dodatkowo oznaczono graficznie.
Książka prezentuje wyłącznie ważne i potrzebne informacje, bez faktów ponadprogramowych, a pracę z nią ułatwia przystępny, zrozumiały język. Wprowadzono liczne tabelki, wykresy, wyliczenia, diagramy, rysunki, zdjęcia. Najważniejsze definicje wyróżniono wyraźnymi ramkami. Oznaczeniami graficznymi wyróżniono tematy i zagadnienia, które pojawiły się na maturze w ostatnich latach.
Vademecum Matura - biologia Wydawnictwa GREG jest doskonałą pomocą zarówno dla osób, które podjęły decyzję o wyborze biologii jako przedmiotu maturalnego, jak dla uczniów pierwszej klasy liceum, którzy chcą skutecznie przygotować się do klasówki lub odpowiedzi albo powtórzyć materiał.
Książka w nowoczesnej i kolorowej szacie graficznej! Całość w funkcjonalnej i estetycznej oprawie zintegrowanej.
spis treści
Wstęp
METODYKA BADAŃ BIOLOGICZNYCH
- Obserwacja a doświadczenie
- Rozumowanie w biologii
- Metody badań biologicznych
- Obserwacje mikroskopowe
- Formułowanie problemów badawczych i hipotez
- Planowanie obserwacji i doświadczeń
- Formułowanie wniosków z eksperymentów
BIOCHEMIA CZYLI CHEMIA ŻYCIA
- Metody określania składu chemicznego organizmów
- Makroelementy i pierwiastki biogenne
- Mikro- i ultraelementy
- Rodzaje wiązań i oddziaływań chemicznych w cząsteczkach biologicznych
- Wiązania kowalencyjne
- Wiązania jonowe
- Wiązania wodorowe
- Wiązania (oddziaływania) van der Waalsa
- Oddziaływania hydrofobowe
- Związki chemiczne występujące w organizmach
- Tlenek wodoru, czyli woda
- Właściwości wody i ich znaczenie dla życia
- Związki organiczne, ich występowanie i rola biologiczna
- Cukry
- Lipidy (tłuszczowce)
- Białka i ich monomery
- Rozpoznawanie związków organicznych na podstawie wzorów chemicznych
- Metody wykrywania związków organicznych
CYTOLOGIA: BUDOWA I FUNKCJE KOMÓRKI
- Komórkowa teoria budowy organizmów żywych
- Eukariotyczny i prokariotyczny plan budowy komórki
- Błony biologiczne
- Składniki i budowa molekularna błon plazmatycznych
- Rola cholesterolu
- Transport substancji przez błony
- Błona komórkowa
- Sposoby pobierania substancji przez komórkę
- Pęcherzyki egzocytarne i endocytarne
- Przepływ błon
- Równowaga osmotyczna komórki
- Plazmoliza i deplazmoliza
- Rodzaje połączeń międzykomórkowych u organizmów wielokomórkowych
- Ultrastruktura komórki prokariotycznej
- Bakterie Gram-ujemne i Gram-dodatnie
- Fałdy błony komórkowej i struktury pochodne
- Substancje zapasowe
- Nukleoid, plazmidy i rybosomy
- Ultrastruktura komórki eukariotycznej
- Cytoplazma
- Aparat Golgiego (GA)
- Ściana komórkowa
- Jądro komórkowe
METABOLIZM KOMÓRKOWY
- Metabolizm komórkowy
- Enzymy
- Tempo reakcji enzymatycznej
- Enzymy i szlaki metaboliczne
- Procesy anaboliczne i kataboliczne
- ATP jako uniwersalna waluta energetyczna
- Odżywianie się komórek
- Autotrofy
- Fotosynteza
- Budowa i właściwości chlorofilu
- Anteny fotosyntetyczne i fotosystemy
- Reakcje zależne od światła
- Reakcje niezależne od światła
- Uwarunkowania tempa fotosyntezy
- Przyswajanie azotu atmosferycznego u bakterii autotroficznych
- Uwalnianie energii dla procesów życiowych
- Cytoplazmatyczny etap oddychania komórkowego
- Oddychanie mitochondrialne
- Gospodarka odpadami metabolicznymi
- Dezaminacja i transaminacja
- Cykl mocznikowy
RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW ŻYWYCH Z ELEMENTAMI FIZJOLOGII ROŚLIN I ZWIERZĄT
- Systematyka jako nauka
- Historia systematyki
- Definicja gatunku
- Różne podejścia do systematyki
- Źródła wiedzy o pokrewieństwie organizmów
- Zarys systematyki świata żywego
- Wirusy
- Budowa wirionu i klasyfikacja wirusów
- Wirusy jako obiekty z pogranicza świata żywego
- Cykl replikacyjny faga litycznego i lizogenicznego
- Cykl replikacyjny wirusa HIV i choroba AIDS
- Choroby wirusowe roślin, zwierząt i człowieka
- Królestwo Procaryota
- Sposoby odżywiania się bakterii
- Procesy płciowe bakterii
- Klasyfikacja morfologiczna komórek i kolonii bakteryjnych
- Znaczenie bakterii w przyrodzie, życiu i gospodarce człowieka
- Choroby bakteryjne
- Protisty jako najprostsze organizmy eukariotyczne
- Cykle życiowe protistów
- Protisty jako czynniki chorobotwórcze
- Grzyby (Mycetes) jako odrębne królestwo
- Cechy biologii grzybów
- Znaczenie grzybów w przyrodzie
- Warunki życia w wodzie i na lądzie
- Tkanki roślinne
- Tkanki twórcze
- Tkanki stałe
- Organy wegetatywne roślin
- Korzeń i jego funkcje
- Pęd jako stelaż dla aparatu asymilacyjnego
- Liść i jego rola
- Metamorfozy organów roślinnych
- Teoria telomowa i pochodzenie roślin
- Mszaki jako poboczna linia rozwojowa roślin telomowych
- Specyficzne cechy mszaków
- Cykl życiowy mchu płonnika
- Systematyka, występowanie i znaczenie mszaków
- Paprotniki (Pteridophyta)
- Organy wegetatywne paprotników
- Cykl życiowy paproci jednakozarodnikowych
- Cykl życiowy paprotników różnozarodnikowych
- Rośliny nasienne (Spermatophyta)
- Przystosowanie organów wegetatywnych roślin nagonasiennych (Gymnospermae) do lądu
- Cykl życiowy sosny zwyczajnej
- Okrytozalążkowe (okrytonasienne, Angiospermae)
- Budowa kwiatu okrytonasiennych
- Rozwój i budowa zalążka
- Podwójne zapłodnienie
- Ochrona przed zapyleniem własnym pyłkiem
- Rodzaje kwiatów i kwiatostanów
- Powstawanie nasion i owoców
- Owoce i owocostany
- Wymiana gazowa u roślin
- Transpiracja i transport wody w roślinie
- Zjawiska kapilarne
- Transport asymilatów w roślinie
- Regulacja czynności życiowych roślin
- Rodzaje czynników regulujących
- Fitohormony
- Pobudliwość i ruchy roślin
- Spoczynek i kiełkowanie nasion
- Przebieg kiełkowania
- Zoologia systematyczna
- Etapy rozwoju zwierząt tkankowych
- Wtórouste (Deuterostomata)
- Dwuwarstwowce: parzydełkowce i żebropławy
- Środowisko życia
- Ruch, symetria, forma życiowa
- Budowa ciała
- Czynności życiowe
- Rozmnażanie
- Przegląd systematyczny
- Znaczenie w przyrodzie
- Najprostsze trójwarstwowce: robaki płaskie (Platyhelminthes)
- Robaki obłe (obleńce, Nemathelminthes)
- Pierwsze zwierzęta celomatyczne: pierścienice (Annelida)
- Stawonogi (Arthropoda)
- Budowa ciała
- Rozmnażanie
- Przegląd systematyczny stawonogów
- Mięczaki (Mollusca) jako odrębna linia rozwojowa zwierząt celomatycznych
- Środowisko życia
- Ruch i symetria
- Budowa ciała
- Czynności życiowe
- Rozmnażanie
- Przegląd systematyczny mięczaków
- Strunowce (Chordata)
- Kręgowce (Vertebrata)
- Kręgowce wodne - ryby (Pisces)
- Płazy: kręgowce ziemnowodne (Amphibia)
- Kręgowce wyższe (owodniowce)
- Gady (Reptilia)
- Ptaki (Aves)
- Ssaki (Mammalia) jako najwyżej rozwinięta gromada kręgowców
- Powłoki ciała zwierząt
- Układ ruchu zwierząt
- Rodzaje i funkcja szkieletu u zwierząt
- Narządy zmysłów i odbierane przez nie bodźce
- Pojęcie receptora i ogólna klasyfikacja zmysłów
- Oczy proste i złożone
- Zależność budowy układu pokarmowego od rodzaju pobieranego pokarmu
- Trawienie u przeżuwaczy
- Zależność między budową a funkcją układu krążenia
- Rola płynów ustrojowych oraz rodzaje i znaczenie barwników oddechowych
- Sposoby i narządy wymiany gazowej zwierząt
- Oddychanie pod wodą
- Powierzchnie oddechowe u zwierząt oddychających powietrzem na lądzie
- Typy narządów wydalniczych i wydalanie u zwierząt
- Końcowe produkty przemiany azotowej w świecie zwierząt
- Zwierzęta osmokonformistyczne i osmoregulujące
- Sposoby rozmnażania się zwierząt
FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA W OPARCIU O STRUKTURY ANATOMICZNE
- Komórka, tkanka, narząd, układ narządów: poziomy organizacji ciała człowieka
- Tkanka nabłonkowa
- Tkanka łączna
- Tkanka mięśniowa
- Tkanka nerwowa
- Odżywianie
- Klasyfikacja składników odżywczych
- Witaminy i skutki ich braku
- Rola błonnika w diecie
- Tłuszcze w diecie
- Węglowodany w diecie
- Higiena odżywiania
- Układ pokarmowy człowieka
- Przewód pokarmowy
- Wątroba i drogi żółciowe
- Trzustka
- Etapy trawienia cukrów, tłuszczów i białek u człowieka
- Transport i magazynowanie wchłoniętych składników pokarmowych
- Zaburzenia odżywiania i choroby metaboliczne
- Układ oddechowy człowieka
- Jama nosowa
- Tchawica i oskrzela
- Płuca
- Mechanizm i regulacja oddychania
- Regulacja tempa oddechu
- Transport gazów oddechowych we krwi
- Ciśnienie parcjalne i oddychanie człowieka na dużych wysokościach
- Serce i układ krążenia
- Rodzaje naczyń krwionośnych
- Sieci kapilarne
- Położenie i budowa serca
- Duży i mały krwiobieg
- Cykl pracy serca
- Badanie pracy serca: osłuch, EKG. Pomiar ciśnienia i tętna
- Rozrusznik serca, inaczej układ przewodzący serca
- Krew, jej rola i składniki
- Krwotok i hemostaza
- Swój czy obcy? Odpowiedź immunologiczna organizmu
- Centralne i obwodowe narządy limfatyczne
- Zapalenie jako nieswoista odpowiedź immunologiczna
- Mechanizmy odporności swoistej
- Alergie i choroby autoimmunologiczne
- AIDS
- Układ wydalniczy
- Wydalanie u człowieka
- Budowa i funkcja nerki
- Analiza moczu
- Rozmnażanie płciowe u człowieka
- Gametogeneza
- Męskie narządy rozrodcze i ich funkcjonowanie
- Żeński układ rozrodczy, cykl płciowy i zapłodnienie
- Ciąża i poród
- Regulacja nerwowa czynności życiowych i praca mózgu
- Zjawiska elektryczne i chemiczne w błonie komórkowej neuronu
- Budowa i mechanizm działania synapsy
- Anatomia układu nerwowego
- Łuk odruchowy
- Funkcjonalny podział układu nerwowego
- Podstawy zoopsychologii
- Narządy zmysłów
- Narząd zmysłu wzroku
- Narząd zmysłu słuchu i równowagi
- Zmysły skórne
- Czucie wisceralne i proprioceptywne
- Hormonalna regulacja czynności życiowych
- Czynność wydzielnicza komórek i typy gruczołów
- Porównanie regulacji nerwowej i hormonalnej
- Gruczoły wydzielania wewnętrznego
- Rodzaje hormonów ssaków i człowieka
- Działanie, skutki nadmiaru i niedoboru hormonów u człowieka
- Hierarchiczność kontroli hormonalnej i rola podwzgórza
- Skóra jako narząd
- Budowa skóry człowieka
- Układ ruchu człowieka
- Szkielet człowieka: kości i ich połączenia
- Choroby układu szkieletowego
- Mięśnie jako czynna część aparatu ruchu
- Ontogeneza człowieka
STAN ZDROWIA I CHOROBY
- Definicja zdrowia i choroby. Najważniejsze źródła chorób człowieka
- Przykład homeostazy - termoregulacja
EKOLOGIA
- Populacja ekologiczna
- Cechy populacji
- Biocenoza
- Producenci, konsumenci i reducenci
- Jak rozumieć pojęcie niszy ekologicznej
- Stosunki antagonistyczne między populacjami
- Stosunki nieantagonistyczne
- Pierwotna i wtórna sukcesja ekologiczna
- Bioróżnorodność i jej znaczenie
- Ekosystem
- Energia i materia w ekosystemie
- Cykle biogeochemiczne
- Łańcuchy i sieci troficzne
- Piramidy liczebności, biomasy i produkcji
- Produkcja brutto i netto oraz produkcja pierwotna i wtórna
- Biosfera i biomy Kuli Ziemskiej
- Ochrona przyrody
- Czym jest różnorodność biologiczna?
- Motywy ochrony przyrody
- Przyczyny wymierania gatunków
- Sposoby ochrony przyrody
- Formy ochrony przyrody w Polsce
- Międzynarodowa współpraca w zakresie ochrony przyrody
- Wybrane inicjatywy międzynarodowe
- Wybrane problemy ochrony środowiska
GENETYKA Z BIOTECHNOLOGIĄ
- Historia odkrycia DNA jako nośnika informacji genetycznej i jego struktury
- Kwasy nukleinowe
- Replikacja DNA
- Komplementarność jako reguła rządząca replikacją DNA
- Energia do syntezy DNA i potrzebne enzymy
- Etapy replikacji
- Cykl życiowy komórki
- Fazy cyklu komórkowego
- Mitoza, czyli podział komórki na dwie potomne
- Cytokineza
- Rola biologiczna mitozy
- Mitoza i mejoza: porównanie przebiegu i funkcji biologicznych
- Inne sposoby podziału komórki
- Główny "dogmat" biologii: DNA → RNA → białko
- Ekspresja genu u Prokaryota i Eukaryota
- Transkrypcja: przepływ informacji genetycznej z DNA na RNA
- Kod genetyczny
- Przebieg transkrypcji
- Regulacja transkrypcji
- Translacja: "przekład" sekwencji nukleotydów na sekwencję aminokwasów
- Przebieg translacji
- Genetyka mendlowska
- Prawa Mendla
- Proste krzyżówki genetyczne
- Ewolucja pojęcia genu
- Teoria chromosomowa Morgana
- Mapowanie genów
- Dziedziczenie płci i cech sprzężonych z płcią
- Cechy sprzężone z płcią
- Dziedziczenie grup krwi oraz czynnika Rh
- Definicja i rodzaje zmienności w populacjach naturalnych
- Zmienność dziedziczna i niedziedziczna
- Mutacja: błąd podczas przetwarzania informacji genetycznej
- Różne rodzaje mutacji
- Mutageny
- Analiza rodowodów
- Choroby genetyczne, ich uwarunkowania i przejawy
- Ciężkie upośledzenia wrodzone
- Bloki metaboliczne
- Biotechnologia tradycyjna
- Biotechnologia tradycyjna
- Biotechnologia nowoczesna i inżynieria genetyczna
POCHODZENIE I ZMIENNOŚĆ FORM ŻYCIA
- Biogeneza: pochodzenie i powstanie życia na Ziemi
- Dowody na istnienie życia przed milionami lat i ewolucję organizmów
- Dowody pośrednie
- Dowody bezpośrednie
- Datowanie skamieniałości roślin i zwierząt
- Mechanizmy ewolucji
- Losowość i bezkierunkowość mutacji
- Dobór naturalny i dostosowanie genotypów
- Selekcja sztuczna
- Dryf genetyczny
- Prawo Hardy'ego-Weinberga
- Preadaptacje
- Powstawanie gatunków i rodzaje specjacji
- Radiacja adaptatywna
- Antropogeneza
- Różnice i podobieństwa między człowiekiem i małpami człekokształtnymi
- Afryka kolebką ludzkości: formy przedludzkie i praludzkie
Sprawdź, ile wiesz
